سردرد از منظر طب سنتی و طب رایج
سردرد یکی از شایعترین و ناتوان کنندهترین شکایات در جوامع بشری است. میگرن به عنوان سومین اختلال شایع و هفتمین عامل ناتوان کننده در جهان شناخته میشود. سردردهای اولیه خصوصا میگرن هزینه اقتصادی قابل توجهی را به بیماران و نظام سلامت وارد میکند. به دلایل فوق اطباء و محققین همواره در جهت شناخت بهتر علل سردرد و یافتن شیوههای درمانی کارآمد برای کاستن از عوارض بیماری و هزینههای ناشی از آن تلاش مینمایند. برای کمک به این مهم شایسته است از ظرفیتهای طب سنتی ایرانی و طب رایج به صورت تلفیقی بهرهگیری نمود.
سردرد احساس غیرطبیعی و ناخوشایند در اجزای سر میباشد. در منابع طب ایرانی از جمله قانون ابن سینا، سردرد به بیش از 27 نوع تقسیم شده است. برخی از حکما با ایجاد تغییراتی در نوع تقسیمبندی، سردرد را تا 35 قسم نیز بیان نمودهاند. در این میان سردردهای ناشی از سوءمزاج گرم، سرد، خشک، صفراوی، دموی، بلغمی، سوداوی، سردرد شقیقه، سردرد و... به چشم میخورد.
امروزه طبق دستهبندی انجمن بینالمللی سردرد (IHS) در نگاه کلی سردردها به 14 نوع تقسیم شده و در سه دسته سردردهای اولیه، ثانویه و نورالژیها یا نوروپاتیهای دردناک قرار میگیرند. سردردهای اولیه سردردهایی هستند که در ارتباط نزدیک با بیماری دیگری ایجاد یا تشدید نشدهاند. به عبارت دیگر، عامل دیگری سبب بوجود آمدن آنها نیست. سردردهای اولیه شامل میگرن، سردرد تنشن (Tension-type)، خوشهای (Cluster) میشود. سردردهای ثانویه سردردهایی هستند که در ابتدای پیدایش در ارتباط نزدیک با عامل دیگری که قادر به ایجاد سردرد میباشد به وجود میآیند همچون سردرد ناشی از ضربه به سر یا گردن.
تشخیص انواع سردرد در طب ایرانی بر اساس علائمی همچون وجود سنگینی یا سبکی در سر، احساس حرارت یا سرما در سر، وجود رطوبت یا خشکی در بینی، میزان تشنگی، مزه دهان، مشخصات نبض و ... توسط متخصص طب ایرانی در سلامتکدههای دانشگاهی طب ایرانی صورت میگیرد.
درمان مؤثر در بیماریها زمانی محقق میشود که علت بیماری رفع گردد. در این زمینه ابن سینا درمان سردرد را الگویی برای درمان دیگر بیماریها میداند در اینکه برای بهبود آن باید علت بیماری برطرف شود. بنابراین در معالجه سردرد باید پس از تشخیص صحیح در رفع علت کوشید.
امروزه مشخص کردن محرکهای سردرد و اجتناب از آنها از ارکان درمان مناسب سردرد محسوب می شود. سازمان بهداشت جهانی یکی از هفت عنصر موفقیت در مدیریت سردرد را اینگونه ذکر میکند: «شناسایی عوامل محرک و اجتناب از آنها از طریق ایجاد تغییرات مناسب در سبک زندگی».
محرکهای سردرد عواملی هستند که به تنهایی یا با عوامل دیگر در افراد مستعد ایجاد سردرد میکنند. مهمترین این محرکها بر اساس مطالعات انجام شده بر روی 2500 بیمار عبارتند از استرس، عادت ماهیانه، محرکهای حسی(نور، صدا، روایح)، گرسنگی یا حذف وعدههای غذایی، کم خوابی و تغییرات هوا.
توصیه های مربوط به اصلاح سبک زندگی در سردرد
1-به اندازه، به موقع و منظم غذا خوردن
-کاهش مصرف غذا و نوشیدنیها از توصیههای مهم حکمای طب ایرانی در درمان همه انواع سردردها است. تأخیر در زمان صرف غذا باعث تحریک معده و سپس مغز و ایجاد سردرد می گردد.
-محدودیت مصرف کافئین (قهوه، چای و کاکائو) و سایر محرکات غذایی همچون نیتریتها و نیتراتها (سوسیس، گوشت و ماهی نمک سود و دودی شده)، مونوسدیم گلوتامات(غذاهای بستهبندی و کنسرو شده)، آسپارتام (شیرین کننده مصنوعی)، تیرامین (پنیر کهنه) و الکل از دیگر توصیههای مرتبط با تغذیه در مهار سردرد است.
-علاوه بر اینها از مصرف غذاهای نفاخ (نخود، لوبیا، باقلا...) و غذاهای اصطلاحاً بخارزا (گردو، سیر، پیاز، تره، شاهی، پیازچه، خردل، ...) باید پرهیز نمود. ادویهجات معطر خصوصا دارچین و زعفران نیز میتوانند باعث تحریک سردرد شوند. پرهیز از مصرف ترش مزهها (همچون مرکبات ترش مزه) و مصرف خرما نیز توصیه شده است.
2-داشتن خواب کافی، منظم و در زمان مناسب از شبانهروز
خواب مناسب با ترشح مناسب برخی هورمونها مرتبط است. خواب سبب تجدید قوای عصبی و حیاتی بدن و موجب هضم مناسب غذا است. بی نظمی در خوابیدن و میزان نامناسب آن میتواند زمینه ایجاد سردرد را فراهم آورد. در این میان افزایش مدت زمان خواب شب و کاهش خواب روز از توصیه های اکید است.
3-انجام ورزش مناسب و منظم
فعالیت بدنی متعادل در دراز مدت از نظر طب ایرانی باعث برانگیخته شدن قوا، دفع فضولات و رفع انواعی از سوءمزاج میگردد ولذا میتواند زمینه ایجاد برخی انواع سردرد را از بین ببرد. امروزه مطالعات نشان میدهد ورزش منظم ضمن کاهش استرس باعث فعال شدن انتقال دهندههای عصبی و در نتیجه کاهش شدت درد در حملات سردرد میگردد.
4-پرهیز از قرار گرفتن در معرض استرس
حفظ آرامش و کمتر صحبت کردن از توصیههای مشترک در درمان همه انواع سردردها در طب ایرانی است. پرهیز از هر چه محرک بدن است همچون ورزش سنگین، زیاد فکر کردن و هیجانات روحی- روانی مانند خشم در اولویت قرار دارد. از آنجا که استرس از اولین محرکهای سردرد در میان بیماران گزارش شده است بیمارانی که دچار ناتوانی جدی ناشی از میگرن میشوند باید به انجام یکی از روشهای رفتار درمانی(Behavioral therapy) تشویق شوند. این روشها که شامل ریلکسیشن، بیوفیدبک و درمان شناختی-رفتاری(CBT) است میتواند منجر به کاهش برانگیختگی عصبی و موجب بهبود علائم سردرد میگرنی تا 55 درصد گردد.
در طب ایرانی، به غیر از توصیههای مشترک مربوط به اصلاح سبک زندگی، درمان اختصاصی برای علاج هریک از انواع سردرد پس از تشخیص دقیق توسط متخصص مربوطه تجویز میگردد. برای این مهم بیماران میبایست به سلامتکدههای دانشگاهی طب ایرانی مراجعه نمایند.